صابر

چای می‌خورین یا قهوه؟

شروع با فونت‌فورج FontForge

شنبه, ۲۱ آذر ۱۳۹۴، ۰۲:۱۴ ب.ظ

آموزش آشنایی با برنامه فونت فورج برای ساخت و ویرایش قلم ها ( راهنمای فارسی فونت‌فورج ).

rastikerdar.github.io/getting-started-with-fontforge


هر گونه نظری در مورد این مطلب آموزشی دارید خوشحال می شوم در میان بگذارید.

  • صابر راستی کردار

FontForge

فارسی

فونت

فونت فورج

نظرات (۴۳)

کاش در این کتاب درباره‌ی krening,ligatures هم بخشی را گذاشته بودید.
پاسخ:
نوشتن مطلب آموزشی برای من یکی که خیلی سخته. خیلی انرژی میبره. اون هم سر فرصت به روی چشم.
من چندان تخصص ندارم توی فونت و اینا، شاید در حد صفر! ولی همین که دیدم اینقدر قشنگ توضیح دادین واقعا با ارزشه.
خدا قوت!
پاسخ:
ممنونم :)
جناب آقای مهندس راستی کردار
با سلام
با تشکر از طراحی فونت ها و قلم های بسیار زیبایی که کار کرده اید یک سوال داشتم.... در خصوص قلم زیبای وزیر وقتی از آن استفاده می کنم در خصوص استفاده از اعداد نمایش فارسی ندارد و مجبوریم از فونتهای دیگر برای نمایش اعداد استفاده کنیم آیا راه حلی برای استفاده از اعداد در این فونت زیبا و واضح در نمایش وجود دارد؟
(مثلا شبیه اعداد فارسی که در فونت b koodak نمایش داده می شود)؟
پاسخ:
سلام. ممنونم.
توی بسته قلم یه پوشه هست که نسخه تمام اعداد فارسی فونت ها قرار داره. امتحان کنید اگر مشکلی بود من در خدمتم.
سلام
مقاله بسیار مفیدی بود.
متشکـــــرم!

سلام
ابتدا تشکر می‌کنم از بابت زحماتی که می‌کشید
فونت‌های شما بسیار زیبا هستند، اما فونت تنها رو بیشتر رو از بقیه می‌پسندم
فونت تنها، یک مسأله‌ای که داره در کارکتر ء هست
دقت بفرمایید: خانه‌ی خانهٔ در حالت دوم فونت تنها زیباییش کم می‌شه

اما علت اصلی پیام گذاشتنم این بود که سؤالی داشتم که با یک مثال توضیح می‌دم
آیا راه سرراستی وجود داره که من فونت a  رو ویرایش کنم و با نام b ذخیره کنم و نتیجه این باشه که فونت a با اندازه ۱۶ برابر باشه با فونت b با اندازه ۱۲؟
پاسخ:
سلام
خواهش می کنم.
شکل کارکتر همزه را نمی پسندین یا مکانش قرار گیریش رو؟

در مورد سوالتون متاسفانه من راه حل سر راستی نمی شناسم اما خودم برای تغییر سایز اینجوری عمل می کنم که همه گلیف ها رو انتخاب می کنم سپس از منوی زیر به صورت درصدی بزرگنمایی می کنم تا به اندازه مطلوبم برسه:
Element->Transformations->transform
انتخاب Glyph Origin
سپس Scale Uniformly
سلام مجدد
دربارهٔ همزه: جملهٔ زیر رو در ویرایشگر متن کپی فرموده و توسط فونت «تنها» مشاهده فرمایید
«سورهٔ مبارکهٔ فاتحة الکتاب»
در «هٔ» که همزه داخل «ه» افتاده و نیاز به اصلاح می‌باشد.
و در «کهٔ» در نسخهٔ قبل (۰.۱.۲) نازیبا بود، اما در نسخهٔ جدید (۰.۲.۲) بسیار چشم نواز است. خدا قوت

از بابت راهنمایی بسیار سپاسگذارم، جزاکم الله خیرا
پاسخ:
سلام
کاملا حق با شما بود. من کلا مسئله اعراب رو توی فونت تنها فراموش کرده بودم. اعراب تمامی حروف به همراه شکل ق مشکل داشت که توی نسخه جدید یعنی ۰.۳ اصلاح شد. ممنونم بابت گزارش این ایراد.

باز هم هر گونه موردی دیدید اطلاع بدین در نسخه های جدید اعمال خواهد شد.
سپاس
  • جاوید ایزدفر
  • با سلام

    صابرجان دو تا سوال داشتم:
    ۱. چطوری میشه یک گلیف رو scale کرد؟
    ۲. چطوری میشه یک گلیف رو align center کرد؟

    از خود فونت‌فورج که چیزی نتونستم در بیارم!
    پاسخ:
    سلام

    ۱. Element->Transformations->transform
    انتخاب Glyph Origin
    سپس Scale Uniformly

    ۲. Metric->Center in Width
  • جاوید ایزدفر
  • ازتون ممنونم!
    با سلام و تشکر از تمام مطالب شما .
    آقا ما خیلی دوستون داریم و دعا گوی شما هستیم .
    من به تازگی اقدام به یادگیری طراحی و ساخت فونت کردم  که مطالب شما کمک خوبی برای ما بود.
    چند  تا سوال داشتم ممنون میشم راهنمایی کنید .
    1 - من فونت را  روی کاغذ طراحی کرم و به کامپیوتر انتقال دادم آیا  راهی هست بتونم بروی  گلیف ها فونت‌فورج بکگراند (تصویر) قرار بدم و روی بکگراندکنترول داشته باشم (یعنی جابجا کردن یا بزرگ یا کوچک کردن بکگراند)

    2- فونتی که طراحی کردم در وب به صورت خوبی دیده نمیشه یه حالت خوردگی در لبه داره . تحقیق کردم ولی نتیجه نداشت .در فونت گندم شما نیز این مشکل هست . در نسخه های قبلی وزین هم بود که در نسخه جدید این مشکل نیست .
    پاسخ:
    سلام. متشکرم.
    ۱. بلی. کافیست گلیف مورد نظرتون رو باز کنید و از منوی فایل گزینه import رو انتخاب و تصویر مورد نظرتون رو وارد کنید.
    ۲. این احتمالا مربوط به هینتینگ فونت میشه. شما برنامه معروف ttfautohint رو از سایت رسمیش دریافت و اجرا کنید. بسیار ساده است کار کردن با اون. گزینه های پیشفرض نیز جوابگو می باشد.
    https://www.freetype.org/ttfautohint/#download
    در مورد گندم هم این مورد اجرا شده. عجیبه که می فرمایید این مشکل وجود داره. البته من نمی دونم در کدام سیستم عامل یا برنامه اینگونه برای شما نشان می دهد.

    موید باشید.
    با سلام و تشکر از پاسخ گویی شما .
    بروی  گلیف ها فونت‌فورج بکگراند (تصویر) قرار دادم ولی بر روی بکگراندکنترول ندارم (یعنی جابجا کردن یا بزرگ یا کوچک کردن بکگراند)
    تصویر به صورت ثابت نمایش داده می شه.
    پاسخ:
    سلام
    آهان ببخشید درست نخوندم :) برای اون کافیه که لایه پیش زمینه رو انتخاب کنید و تصویرتون رو جا به جا کنید. سمت چپ پایین جعبه ابزار نوشته Guide-Back-Fore که شما Back رو انتخاب کنید و بعد از تغییر برگردید به Fore.
    آقا صابر خیلی مردی
    آرزو می کنم زندیگی همیشه به کامتون باشه و همیشه شادو موفق باشید . به خدا موفقیت آدمایی مثل شما یعنی موفقیت همه جامعه .


    خیلی ممنون .
    پاسخ:
    شما لطف دارید.
    سلامت باشید.
    سلام خسته نباشید میشه بفرمائید hintingچیه؟
    پاسخ:
    توی این لینک احتمالا اطلاعات مفیدی بیابید. به طور کلی داده های هینتینگ باعث نمایش یا رندر بهتر قلم در صفحات نمایش میشن. الان با برنامه رایگان ttfautohint این کار خیلی راحت شده. صرفا با یک کلیک.
    سلام روز بخیر.
    یه فونت رو می خاستم وزن Bold ش رو بسازم یه مشکل پیش اومد اونم اینکه بعد از اینکه یه مقدار عددی دادم و Bold شد حروفی که سه نقطه دارن،نقطه هاش به هم چسبید ! راه حلی داره این طوری نشه ؟

    http://s8.picofile.com/file/8268565542/ganjnamehsans_bold.jpg

    فونت هم،فونت گنجنامه آقای سوزنچی هست .

    https://github.com/font-store/font-GanjNameh/
    پاسخ:
    سلام
    تمامی حروفی که نقطه دارند از روش ارجاع‌دهی به نقاط استفاده کرده‌اند. به عبارتی خود اصل نقاط در حروف قرار ندارند بلکه به آنها ارجاع یا اشاره شده. بگردید گلیف سه نقطه اصلی رو پیدا (در انتهای لیست گلیف‌ها) و هنگام بولد کردن اونو استثنا و به صورت جداگانه بولد کنید یا تغییر دهید مثلا فاصله نقاط رو کمتر یا بیشتر کنید. آن را که اصلاح کنید خود به خود تمامی حروف اصلاح می‌شوند.
    سلام
    روزتون بخیر
    من دیروز یه پیام خصوصی براتون فرستادم و جوابی دریافت نکردم
    چون عجله دارم دوباره براتون میفرستم
    .من به فونت و این موارد خیلی وارد نیستم .برنامه فورج رو نصب کردم و قلم وزیر
    اما نمیتونم این جمله ی شما رو اجرا کنم "به سراغ یکی از صفحات فونت های آزاد رفته و پس از دریافت فایل سورس، آن را باز کنید."
    لطفا راهنمایی بفرمائید
    اگر دوست دیگری هم میتونن جواب بدن ممنون میشم چون عجله دارم
    پاسخ:
    سلام
    متشکرم
    فایل زیر رو ذخیره و سپس با فونت فورج باز کنید.
    source/Vazir.sfd
    اگر دانلود نشد از صفحه زیر فایل Source Code.zip رو دانلود کنید و در شاخه source فایل Vazir.sdf رو باز کنید:
    releases/latest

    برای سایر فونت ها نیز به همین صورت است. البته می توانید فایل های ttf رو هم با فونت فورج ویراش کنید چون فایل سورس اصلی فاقد حروف انگلیسی است.

    با سلام و خسته نباشید.
    آیا امکان اجرای فایل های sfd بر روی ویندوز 10 میباشد.
    من به تازگی ویندوز سیستم خودم رو 10 کردم اما دیگه فایل هام باز نمیشه یا چیز خاصی باید نصب کنم. برنام jre رو هم نصب کردم اما جواب نداد.
    ممنون از شما.
    پاسخ:
    سلام و ممنون.
    فایل‌های sfd توسط برنامه FontForge باز می‌شوند. به نصب آن نیاز دارید. و البته نیازی به jre ندارید.
    سلام،خسته نباشید،خیلی ممنون که این وبلاگ رو ساختید و پاسخگو هستید،من قبلا هم با برنامه اینک اسکیپ و فونت فورج فونت ساختم(با کرنینگ حرفه ای):
    http://www.dafont.com/firstshine.font
    در حال حاضر دارم یه تایپ فیس opentype با تمام ویژگیاش می سازم،البته یک فونت انگلیسی هستش:
    http://s6.picofile.com/file/8284729268/g21575.png
    البته این یه پیش نمایش هست،بگذریم من سه تا سوال دارم:
    ۱.اگر من بخام subscript و superscript و small capital و چیزای دیگه رو با این برنامه بسازم برای حفظ محدوده ضخامت گلیفها (برای یکپارچگی و خوانایی فونت) چاره ی دقیقتری جز بلد کردن دارم؟
    ۲.چرا فونتهایی که با فونت فورج ساخته میشن جداول look up اونا توی بخش glyph برنامه هایی مثل illustrator دیده میشن؟(اما برای فونتهای رسمی و حرفه ای اینطوری نیست)
    ۳.آیا راهی وجود داره که بتونیم فونتهایی که میسازیم توی سایتایی مثل myfonts.com بفروشیم؟
    پاسخ:
    سلام. سلامت باشید. حقیقتش من در زمینه فونت حرفه‌ای نیستم برای همین پاسخ سوال‌های شما رو نمی‌دونم. از اصول و قواعد خط لاتین اطلاعی ندارم. همچنین فیچرهای اوپن‌تایپ. دیگر اینکه با هیچ برنامه دیگری غیر از فونت فورج کار نکرده‌ام. به همین دلیل از ماجرای عدم نمایش جدول لوک‌آپ در برنامه‌های دیگر بی‌خبرم. در مورد فروش هم متاسفانه هیچ گونه تجربه‌ای ندارم.

    در مورد تایپ فیس لاتینتان باید عرض کنم واقعا زیبا، حرفه‌ای و هنرمندانه است. به ویژه آن تصویر. امیدوارم به فروش خوب و شایسته‌ای از این قلم زیبا دست یابید.
    اختیار دارید،شما صاحب فونت بسیار زیبایی مانند وزیر هستید،طراحی فونتهای فارسی خیلی سخت تر است(البته غیر از بخش کرنینگ که پدر آدم را در می آورد!)
    من چیزهای زیادی از شما در مورد فونت فورج یاد گرفتم که حتی در منابع انگلیسی هم به این خوبی و سادگی توضیح داده نشده بودند، همیشه موفق باشید انشاا...
    پاسخ:
    سپاسگزارم. زنده باشید.
    سلام،خسته نباشید،من یک فونت فارسی طراحی کردم که هر کاری می کنم حروف ت و پ آن در تمامی فرمها در خروجی ناپدید میشن،هر کاری که بلد بودم انجام دادم،لطفا کمک کنید،اگر لازم باشه می تونم فایل فونت رو براتون بفرستم،خیلی ممنون
    پاسخ:
    سلام. سلامت باشید. منظورتون از خروجی همان فایل ttf هست یا اینکه فقط موقع نوشتن مثلا در واژه‌پرداز، حروف ت و پ رو نمایش نمی‌دهد؟ منظورم اینه که مطمئنید توی فایل ttf هم حروف ت و پ نیست؟ در جداول lookups هم حالات همین حروف رو بررسی کنید ببینید موجود باشند.
    من خروجی گرفتم توی ورد امتحان کردم،توی جداول lookup هستن،خروجی ttf و otf هم گرفتم،توی هر دوتاشون هستن،حتی از توی character map ویندوز می تونم انتخابشوت کنم،اما نوشته نمی شن،حتی توی یونیکد عربی یه دونه ت دیگه هم بود، که من ت اصلی رو کپی کردم توش ولی بازم نمیشه
    پاسخ:
    عجیبه. یه فونت سالم رو بردارید و گلیف های خودتون رو توش کپی و مجددا تست کنید. اگر رفع شد مقایسه کنید بین دو فایل تا اختلافشو پیدا کنید. من پیش اومده که از مقایسه فونت ها مشکلی رو پیدا کرده باشم.
    سلام، درست شد،خیلی از شما ممنونم،البته نفهمیدم مشکل از کجاست،ببخشید من چند تا سوال دیگه هم داشتم که ممنون میشم جواب بدین،شاید کسای دیگه هم بعدا مکالمه ما رو بخونن و مطمئنم که هم من و هم اونا از جوابای شما نهایت استفاده رو می بریم،فقط شرمندگی مزاحمت برای من باقی می مونه،ببخشین
    ۱.اگر من فونتمو کامل کنم و بخام منتشرش کنم،چطور می تونم مطمئن بشم بعدا کسی به اسم خودش منتشر نکنه،آیا باید جایی ثبت بشه؟
    ۲.از چه جور کپی رایتی استفاده کنم،اغلب کپی رایتا مطالبشون گیج کننده و گنگن و اصلا نمیشه فهمید تا چه حد به کاربرا آزادی عمل میدن
    خیلی ممنون از پاسخگویی شما
    پاسخ:
    سلام. خواهش می‌کنم این چه حرفیه. من از شما متشکرم که اینجا رو قابل دونستین.
    ۱. اینطور که من متوجه شدم امتیاز یا مالکیت آثار هنری بعد از انتشار اولیه، متعلق به منتشر کننده خواهد بود مگر اینکه خلافش ثابت بشه. شما می تونید یک نسخه از فایل (حتی به همراه مستندات) رو به آدرس ایمیل و یا صندوق ذخیره فایل خودتون ارسال کنید تا به عنوان مدرکی بتونه همیشه موجود باشه. بعید می‌دونم نیازی به ثبت رسمی و قضایی داشته داشته باشه. برخی سایت های هنری هستند که کاربران در اونجا تصاویر و توضیحات و یا مستنداتشون (البته نه خود فایل) رو در پروفایل خودشون منتشر می‌کنند. مثل behance و ... برخی طراحان فونت ایرانی هم توی این ها هستند. می‌تونید یک صفحه برای مجلات یا سایت های گرافیکی ایرانی یا خارجی مرتبط هم بفرستید که این میتونه به معرفی فونت شما کمک کنه. اما اینکه رویه صحیحش چیه راستش نمیدونم.

    ۲. اگر می‌خواهید به صورت آزاد منتشر کنید که تکلیفش روشنه. مثلا می‌تونید از OFL استفاده کنید. که به طور خلاصه میگه همه اجازه استفاده و تغییر در/برای هر کاری رو دارند مشروط به اینکه خود فونت و نسخه های ویرایش شده اون رو نفروشند. و دیگر اینکه حتما تحت همین مجوز دوباره منتشر کنند.
    اما اگر می‌خواهید انحصاری و تجاری باشد که بستگی دارد به اینکه به شخص حقیقی یا حقوقی خاصی امتیازشو بفروشید یا اینکه آن برای عموم به فروش بگذارید که به نظر میاد یک روش اینه که در اختیار شرکت‌هایی که به صورت حرفه ای به کار تولید یا نشر و فروش قلم می‌پردازند بگذارید. آن ها در زمینه بازاریابی مهارت و امکانات خوبی دارند. مثلا با یک یا چندتاشون مکاتبه کنید که چجوری میتونید باهاشون همکاری کنید. پیشنهاد می‌کنم به طریقی با طراحان (منظورم اشخاص هست) فونت‌های تجاری صحبت و مشورت کنید. چون فونت شما انگلیسی هست پس طبیعتا بازار گسترده تری هم برای فروش خواهید داشت. یا اینکه امتیازشو مثلا به گوگل بفروشید تا در مجموعه فونت جهانی خودش قرار بده. فکر می‌کنم گوگل برای این کار حتی فرم ثبت هم گذاشته بود.
    چند تا طراح ایرانی هم به صورت تجاری برای گوگل فونت طراحی کرده‌اند. فونت لاله‌زار و جمهوری و ... کار طراحان ایرانی هست که میتونید باهاشون مشورت کنید.
    خیلی ممنونم از توضیحات کاملتون،من فعلا دارم روی اولین فونت فارسیم کار میکنم،اون فونت انگلیسی رو فعلا بیخیال شدم،با اینکه حدود دویست و هفتاد تا گلیف براش طراحی کردم و اگه علائم خاص و حروف لاتین و کسرها و ... هم براش طراحی می کردم شاید بیشتر از ششصد تا می شد ولی دیدم نمیتونم بفروشمش،برای فروشش یه ویزا کارت مطمئن لازم بود که فهمیدم گیر آوردنش به این سادگیا نیست بعد خواستم یه نسخه دمو بزارم سایت دافونت،ولی باید آدرس بدی واسه نسخه فول، این بود که فعلا ولش کردم با اینکه هر گلیفی بدون کپی برداری و از صفر توی سه مرحله طراحی شده و نسخه نهاییش واقعا صاف و تمیز و دارای حداقل گره(بیشترشون توی extrema) هستن ...ولی حیف... خیلی ممنون از راهنمایی هاتون،من حتما با طراحان فونتی که فرمودین مشورت میکنم،چند تا سوال دیگه هم داشتم با عرض معذرت
    ۱. راجع به anchor point و نحوه کارشون یه توضیح خیلی مختصر بفرمایین لطفا
    ۲.مشکل فونت فارسی توی وب چی هست که آقای سوزنچی و بقیه دارن روش کار میکنن،من راجع به فرمت woff و woff2 یه چیزایی شنیدم مثل اینکه جداول look up رو فشرده می کنن تا حجم نهایی کمتر بشه و فونت سریعتر بارگزاری بشه،اما چرا فونتهای قدیمی توی وب به هم می ریزن و آیا ما هم باید نکاتی رو رعایت کنیم تا همچین مشکلی پیش نیاد؟
    ۳.شما فونتهای فارسیتون رو با فونت انگلبسی خاصی merge میکنین و آیا این کار لازمه؟
    پاسخ:
    ۱.anchor point ها در واقع همون جایگاه قرار گیری نشان های ترکیبی با حروف هست که عموما برای تغییر صدای حروف به کار میره. مثل اعراب در فارسی. اون نشان ها رو تعریف می‌کنید و با این anchor ها محل قرارگیری اون‌ها رو تنظیم می‌کنید. بهتره از یه فونت مناسب عربی به عنوان فونت پایه استفاده کنید که هم داده‌های مربوط به حالت های همه حروف رو داشته باشه و هم این نشان ها و انکورها رو. اینجوری هم وقتتون صرفه جویی میشه و هم خیالتون راحت که چیزی کم و کسر نداره یا اشتباه نکردید.
    http://designwithfontforge.com/en-US/Diacritics_and_Accents.html
    https://github.com/fontforge/fontforge/wiki/How-To-Create-Anchors

    ۲. در مورد مشکل که فکر می‌کنم بیشتر مربوط به بحث هینتینگ باشه. داده های هینتینگ در واقع برای نمایش بهتر فونت به وجود اومدند که یک سری قواعد ریاضی برای نمایش بهتر منحنی ها و زوایا هست. توی صفحات نمایش مشکل محدودیت پیکسل داریم چیزی که در چاپ وجود نداره. البته توی مانیتورها و گوشی‌های جدید این مشکل خیلی کم شده یا بعضا رفع شده. همچنین خود سیستم عامل ها روش های خیلی خوبی برای این مسئله هینتینگ ارائه کرده اند. من از برنامه ttfautohint که معروف‌ترین برنامه رایگان هینتینگ هست استفاده کردم. نکته دیگه فکر می‌کنم بحث تعریف اشتباه کدپوینت ها بوده اینکه گلیف ها سر جای درست خودشون نبودند یا استاندارد نبودند و این گونه مسائل. حقیقتش من پی‌گیر این مسئله ایشان نبودم. ضمنا آقای سوزنچی فونت‌های خیلی خوبی طراحی کرده‌اند که توصیه می‌کنم حتما ببینید.

    یک نکته ای که مد نظر داشته باشید اینه که بهترین فونت های سبک نسخ برای نمایش در صفحات نمایش دروید یا نوتوی گوگل و دیگری بی بی سی نسیم هست که خیلی هوشمندانه طراحی شده اند. طراحی به این سبک که برای صفحات نمایش و وب و موبایل نیز مناسب باشد بسیار دشوار هست. اما طراحی به سبک مونولاین هم راحت تر و هم کاربر پسندتر هست.

    ۳. فونت خاص بیشتر فونت های معروف مد نظر بوده. توی سایت «گوگل فونت» میزان محبوبیت فونت ها رو می‌تونید ببینید. سعی کردم اونی که هم محبوب باشه و هم به قلم فارسی بیاد انتخاب کنم. ولی خب شما دو نسخه بزارید که اگر کسی خواست خودش انتخاب کنه. لازم بودنش به جهت مشکلات مربوط به تایپ در واژپردازها یا دیگر برنامه هاست یا اینکه جای حروف لاتین علامت خاصی مثل مربع لحاظ میشه یا .... البته توی وب این مشکلات وجود نداره. از طرف دیگه که خیلی مهم هست بحت هم سایز بودن هست. زیادی بزرگتر یا کوچکتر نباشه.

    نکته آخر اینه که اگر فرصت کردید برای فونت‌هاتون بیلد اسکریپت تهیه کنید تا مراحل تولید و تغییر فونتتون روشمند و اصولی و راحت باشه. کاری که من نکردم و خب اگر برگردم به گذشته احتمال قوی انجام می‌دم. چیزی نیست که صد در صد لازم باشه اما خیلی بهتون کمک می‌کنه.
    https://github.com/alif-type/amiri
    این یه نمونه خوب هست.
    بیلد نهایی فونت من شامل دستورات هینتینگ و ساخت فونت وب و پکیج کردن می‌شد. ولی کار اصولی همون کار فونت امیری هست.

    پ.ن بد نیست مخازن گیت هاب مربوط به فونت‌های وزیر و صمیم و ... رو ببینید و قسمت ایشوهای باز و بسته را نگاهی بیندازید. شاید اشکال یا مسئله ای رو پیدا کنید که بهتون کمک کنه.
    سلام،من مشکل عدم نمایش حروف ت و پ رو پیدا کردم،گفتم بیام بنویسم که اگه برای کسی همچین مشکلی پیش اومد در جریان باشه،مشکل به اونجایی مربوط می شد که من فرم جدای این حروف رو توی یونیکد دیگری با پسوند فرم ایزوله قرار داده بودم یعنی به جای مثلاArabic letter teh توی Arabic letter teh isolated form بود و راستش من نمی دونم تفاوت این دوتا چی هست،چون هر دوتاشون به یه فرم نوشتاری گلیف اشاره می کنن
    پاسخ:
    بین نام گلیف و نامی که در داده‌های جداول lookups تعریف شده نباید مغایرتی وجود داشته باشه.
    سلام،ببخشید از این همه زحمت،من تمام کارای فونت رو انجام دادم و تمامی مشکلاتش رو به لطف شما و کمکهاتون و البته قلم وزیر شما برطرف کردم و خروجی خوبی هم گرفتم،فقط مونده کرنینگ،من قلم وزیر شما رو که بررسی کردم،برای کرنینگ یه جدول گذاشتین با سه تا زیر جدول، که به خوبی هم توی ورد جواب میده،ولی من هر کاری کردم نشد،اون مقادیری که تعریف می کنم اصلا اجرا نمیشن،فقط یه سری حرف میرن تو هم،من فونتم رو merge کردم و تمامی جداول اعراب رو هم از فونت وزیر شما import و محل قرارگیریشونو تنظیم کردم و الان دیگه نمی تونم کل فونت رو کپی کنم تو یه فونت دیگه،توی منابع خارجی هم گشتم ولی چیزی نبود،امیدوارم شما کمکم کنید،خیلی ممنون
    پاسخ:
    ابتدا خودتون یکی دو مورد ایجاد و تست کنید تا دقیقا شیوه کار دستتون بیاد. بعدش جدول رو ادغام کنید اگر چه نیازی به ادغام نیست چون کرنینگ هر فونت با دیگری متفاوته و حتی اسامی ممکنه انطباق نداشته باشه و آخرش مجبور می‌شید همشو خودتون تنظیم کنید.
    توی فونت وزیر از طریق منو font info->lookups->GPOS ردیف 'kern' Horizontal Kerning lookup 15 انتخاب سپس edit metadata رو بزنید و ویژگی ها رو به خاطر بسپارید. حالا توی فونت خودتون همین مسیر یه جدول کرنینگ ایجاد کنید با همین ویژگی ها. بعدش یه Add subtable بزنید و حروف مد نظرتون رو انتخاب کنید. حالا کرنینگ ها رو تنظیم کنید.

    سلام.بالاخره با کمک های شما من تونستم اولین فونت فارسیم رو طراحی کنم.صفحه ای در گیت هاب باز کردم و فونت رو به همراه سورسش آپلود کردم.خیلی خوشحال می شم سری بزنید و تستش کنید و اشکالاتش رو بهم بگید و اگر صلاح می دونید فونت رو در سایت های ایرانی ثبت و اشتراک گذاری کنم.باز هم از لطف و همراهی شما سپاسگزاری می کنم.
    https://github.com/aminabedi68/Estedad
    پاسخ:
    سلام. چقدر خوب شده امین آقا. تبریک می‌گم. معلومه شما درک خیلی خوبی از تناسبات و سلیقه فونت فارسی/عربی دارید و همچنین از استعداد حقیقتا بالایی برخوردارید. من واقعا لذت بردم. در واقع من باید از شما یاد بگیرم.
    فقط چند تا نکته کوچولو دیدم نمی‌دونستم توی قسمت ایشوهای فونت بزارم یا همین جا. توی گیت‌هاب میتونید هم خودتون و هم دیگران ایشو بزارید یا موارد رو گزارش بدین تا هم یادآوری باشه براتون و هم روند توسعه و رفع اشکال مستند بشه. به ویژه وقتی با تصاویر همراه باشه. حالا هر طور مایلید. گفتم بد نیست این چند مورد رفع بشه تا بعد از اطلاع رسانیتون افراد کمتری با این موارد احیانا ناخواسته مواجه بشن. مگر اینکه اینها مربوط به فلسفه طراحی فونت باشه.
    ۱. کلمه «استراتژی» رو بنویسید می‌بینید «ـژ» متصل تعریف نشده و جدا می‌نویسه.
    ۲. نقطه «ـنـ» وسط کمی کچکتر از بقیه نقاط سایر حروف است. نمی دونم این یه مورد استثنا و عمدا شده یا نه اشتباها.
    ۳. اندازه «هـ» ابتدا فکر می‌کنم فقط یه خورده زیادی بزرگه. شاید هم اشتباه می‌کنم.
    ۴. اندازه «ه» تنها یه کم زیادی ریز و از تناسبش با سایر حروف کاسته شده. مثلا در واژه «شیوه» به نظر میاد ه مظلوم واقع شده :)
    ۵. کرنینگ «ع» تنها با برخی حروف بد نیست به جدول اضافه بشه. یه راه ساده تر اینه که شروع قوس «ع» تنها یا زاویه آن از بالا بیشتر به «ح» تنها شبیه بشه. اینطوری دیگه نیازی نیست برای «ع» و بقیه حروف کرنینگ ایجاد کنید. مثلا در واژه «باغ» بین «ـا» و «غ» ملاحظه کنید.
    ۶. شکل همزه میتونه بهتر و هماهنگ تر بشه.
    ۷. به راحتی می‌تونید ضخامت فونت لاتین رو با کلید ctrl+shift+1 و وارد کردن مقدار منفی یا مثبت در کادر نخست کم یا زیاد کنید تا به هماهنگی بیشتری دست پیدا کنید. من فونت لاتین رو جداگانه در فایل دیگری نگه‌داری می‌کنم و فقط موقع گرفتن خروجی ادغامش می‌کنم با فونت. اینطوری اگر بخوام روی فونت لاتین کار خاصی انجام بدم راحت ترم و از اشتباه هم جلوگیری می‌کنم.

    نکته دیگه اینکه اگر توی توییتر عضو هستید توییت کنید تا من هم ریتوییتش کنم. اونجا افراد طراح و گرافیست و کاربر فونت خیرخواه زیادی حضور دارند و خیلی سریع میتونند از بابت اطلاع رسانی و رفع ایراد و ... به شما کمک کنند.
    راستی ممنونم برای لطفتون و مشخصا از رفتار حرفه‌ای که دارید تشکر می‌کنم اما نیازی به تشکر در خود فونت یا صفحات نیست. من فقط چند سوال کوچیک رو پاسخ دادم. چون ممکنه این طور تصور بشه که من در طراحی و تولید به شما کمک یا راهنمایی رساندم.

    باز هم تبریک و تشکر برای انتشار فونت زیباتون آنهم به صورت آزاد.
    خیلی ممنونم از اظهار محبت شما و اینکه فونت رو دیدین ، وقت گذاشتین ، تست کردین و این موارد رو نوشتین
    ۱.من موقع خروجی گرفتن در مورد ژ چند تا error دیدم،ولی پیگیری نکردم،حتما چک می کنم
    ۲.حتما چک می کنم
    ۳.من اول یه نسخه با اندازه های تقریبا استاندارد درست کرده بودم،اما ادامه ندادم و گلیفها رو برای یه حالت اغراق شده ترکیب کردم تا خواناییش تو اندازه های ریز زیاد بشه،ولی به نظر من هم کمی اندازش زیاد شده،چشم
    ۴.حتما چک می کنم،ممنون
    ۵.درست می فرمائید،من چند بار خواستم درستش کنم تا قوسش مثل ح بشه ولی شکل بالای ع و حفره ای که توش هست خیلی کوچیک شد،باز هم سعیم رو می کنم و اگر نشد حتما کرنینگ جداگانه ای براش تعریف می کنم،ممنون.
    ۶.منظورتون همزه جداست یا اونی که توی اعراب هست؟
    ۷.ممنونم،خیلی نیازمند این راهنمایی بودم!
    من توی توئیتر عضو و با نحوه کارکردش آشنا نیستم ولی حالا حتما میرم و عضو میشم،خیلی ممنونم،فونت رو آزاد منتشر کردم چون بزرگانی مثل شما با بهترین فونتاشون این کار رو کردن و تشکر از شما هم کوچکترین کاریه که می تونم انجام بدم،الان دست به کار میشم و روی مواردی که گفتین کار می کنم، و یه چیز دیگه،من در زمینه گرافیک به صورت آزاد فعالیت دارم، می تونید کارای من رو در اینستاگرام ببنید:
    www.Instagram.com/aminabedi68
    خوشحال میشم محبتهای شما رو با هر کاری که در این زمینه از دستم بر میاد براتون جبران کنم البته شما خودتون استاد طراحی هستین، یه دنیا از شما تشکر می کنم
    سلام،تمامی مواردی که گفتین به علاوه کرنینگ فرم آخر ژ رو انجام دادم و نتیجه رو تو گیت هاب گذاشتم،البته همزه همونجوری موند،امیدوارم اونجوری که فکر می کردین شده باشه،لطفا یه نگاهی بندازین،خیلی ممنونم
    پاسخ:
    ۱. حرف «ـع» آخر مشکل دارد. چسبیده نیست. فاصله دارد.
    ۲. تمام گلیف ها رو از منو Element-Correct direction کنید.
    ۳. کامای فارسی رو طراحی نکرده‌اید! خیلی مهمه.
    ۴. گلیف «ـر» بهتره تصحیح بشه که موقع ضخیم شدن اینجوری نشه که توی تصویر زیر معلومه:
    http://bayanbox.ir/view/7103803586295410683/test-font.png
    ۵. چرا از روش ارجاع برای گلیف های تکراری به ویژه نقاط استفاده نکردید؟ توی آموزش فونت فورج، در قسمت پرسش و پاسخ، حتما سوال نخست رو بخونید.
    http://rastikerdar.github.io/getting-started-with-fontforge
    ۶. شاید بهتر باشه توی side bearings پیشروی داشته باشید. چون احتمالا در بعضی شرایط رندر، بین گلیف ها فاصله بیفته. فونت‌های معروفی مثل نوتو یا دروید و تاهوما و ... رو ببینید.
    ۷. متریک های فونت رو ست نکردید. آموزش فونت فورج رو بخونید.
    ۸. نمی دونم چه مشکلی هست ولی به نظر میاد گلیف ها سر جای خودشون نیستند که به نظر مشکل از انکدینگ باشه. یه فونت معروف عربی یا مثلا همین وزیر و امثالهم رو باز کنید و اون بالا از منوی encoding تیک compact رو اگر داره بردارید تا لیست همه گلیف ها رو مشاهده کنید. آرایه جدول بر اساس unicode 10646-1 معمولا تعریف میشه. من یک بار force encoding رو اون تنظیم کردم. توی آموززش فونت فورج فکر کنم توضیح دادم.
    سلام،یه مشکل تازه،حرف م بزرگ توی کرنینگ اولین بار تنظیم میشه و توی فونت هم به خوبی کار میکنه ولی فایل sfd برای دفعه بعدی که باز می کنم توی جدول کرنینگ یه مربع با ضربدر میاره و خروجی فونت هم کرنینگ م کار نمی کنه،من کاملا گیج شدم
    سلام،خیلی ممنون از کمکهای ارزشمندتون
    ۱.۲.۳.۴.۵.۶ درست شد
    ۷.وقتی متریک ها رو ست می کنم بخشی از اعراب در بالا یا پایین بریده میشن،من این مشکل رو توی فونت وزیر هم دیدم
    ۸.بله،این مشکلی هست که از ابتدای طراحی با اینک اسکیپ شروع شده و اگه بخام درستش کنم باید تقریبا از اول شروع کنم و نمی دونم که ضرورتی داره یا نه،وقتی تیک compact رو بر می دارم توی reencode تیکش روی 6-8856 (arabic) هست ولی از وقتی مثل فونت وزیر اعداد فارسی رو جای اعداد لاتین وارد کردم روی اونی اومده که شما گفتین،ولی فکر می کنم بازم اشکال داره
    نسخه جدید رو آپلود کردم،لطفا نگاهی بندازین،خیلی ممنون
    پاسخ:
    سلام
    ۷. متریک های فونت های معروف و رایج رو ببینید.
    ۸. از منوی Encoding->Reencode گزینه ISO 10646-1 (Unicode, BMP) رو انتخاب کنید انشاا.. درست میشه.
    ببخشید یه چیزی یادم رفت
    لیگیچر الله و تمام لیگیچر های لا با اعراب کار نمی کنن،من فونت وزیر رو کاملا با مال خودم مقایسه کردم اما نفهمیدم مشکل از کجاست
    پاسخ:
    ۱. طبق تصویر عمل کنید انشاا.. رفع میشه. پنجره Glyph Info لیگچر الله رو دقت کنید. برای «لا» تنظیمات اصلی جدول مربوطه توی lookups رو نگاه کنید. right to left و ignore combining marks فعال باشند.
    Screenshot-from-2017-04-03-23-29-00.png
    ۲. گلیف تـــــطـــــویــــــــــل مشکل دارد. متصل نیست.
    ۳. طراحی گلیف های گیومه «» رو فراموش کردید.
    خیلی ممنونم از راهنماییهاتون،لیگیچرها درست شدن،متریک ها تعریف شدن،گلیف طویـــــل درست شد و گیومه ها اضافه شدن،بدون کمک های شما اصلاً ممکن نبود،نسخه جدید رو قرار دادم،راستش واقعاً دیگه روم نمیشه بخام تستش کنین،ازتون خیلی ممنونم
    پاسخ:
    دست شما درد نکنه. تقریبا داره کامل میشه ولی فقط یک نکته می‌مونه اینکه کیفیت برخی منحنی‌ها خوب نیست. توی تصویر نشون دادم. توی حرف «حـ» ابتدا یا «ـبـ»  وسط هم دیده میشه. این باعث میشه که خروجی بی کیفیت به نظر بیاد. شاید توی سایز ریز صفحه نمایش به چشم نیاد اما توی سایز بزرگتر و توی حالت چاپ که جزییات هم معلوم میشه این مورد به چشم میاد. البته عجیبه که توی نسخه های قبلی اینگونه نیست.
    Screenshot-from-2017-04-05-22-06-17.jpg
    ولی همچنان کدینگ مشکل داره و درست نشد،مشکل از اسم گلیفهاست،و اگر تغییرشون بدم توی لینکها و جداول look up به مشکل میخورم،فعلا نمیخام در این مورد کاری کنم،میذارم تا اگر کسی در این مورد به مشکلی توی عملکرد فونت برخورد کرد،فکر می کنم اینطوری بهتر باشه
    ممنونم،نکته خیلی ریزی بود :)،البته من نمی فهمم چرا بین دو گره باید همچین اعوجاجهایی رخ بده اما سعی کردم درستش کنم،فرم ابتدایی ف و فرم وسط ع رو هم تغییر دادم،لطفا چک کنید،ممنون
    پاسخ:
    خوبه امین آقا. خسته نباشید. منتشرش که کنید (اگر می‌خواهید در دسترس عموم قرار بگیره) هر مقدار خرده کاری هم داشته باشه دوستان دیگر هم کمکتون می‌کنند تا پیدا و رفع کنید. پیشنهاد می‌کنم یه صفحه مناسب برای معرفیش بسازید تا برای دیدندش حتما نیاز نباشه که دانلود کنیم. مثل صفحات معرفی سایر فونت‌ها. خود صفحه اصلی گیت‌هاب رو هم مرتب و خلوتش کنید. فکر نکنم نیازی به اون فولدرهای قدیمی باشه. اگر هم اصرار به تگهداریشون دارید همه رو توی یک پوشه قرار بدین. از روش‌ها یا ساختارهای مرسوم پیروی کنید بهتره.
     اگر هم خواستید توییت کنید یه تصویر خوب از فونت رو هم ضمیمه توییتتون کنید.
    سلام
    من از مطالب شما لذت بردم و همچنین از روحیه یاددانتون که کم نظیره
    من میخوام یه حرفی به یه فونت اضافه کنم
    که مثلا شیفتو بگیری یه حرفو بزنی اونو بیاره
    و حالتهای چسبیده هم داره اون حرف
    میشه مراحلی که باید طی کنم رو توضیح بدید
    لطفا نرم افزار مورد نیاز براین کار رو هم بگید
    پاسخ:
    سلام
    روال نمایش حروف به این صورته که:
    ۱. شما کلیدی را فشار می‌دهید.
    ۲. کد این کلید برای سیستم عامل و مشخصا برنامه مورد نظر فرستاده میشه.
    ۳. اگر شیفت را گرفته باشید کد جدیدی فرستاده میشه.
    ۴. آن برنامه کد شما را خوانده و با جدول انکدینگ (مثلا یونیکد) مطابقت می‌دهد.
    ۵. همچنین بررسی می‌شود که آیا فونت مورد استفاده در برنامه، در جدول خود برای این کد گلیفی را تعریف کرده یا خیر.
    ۶. اگر خیر روشی جایگزین اتخاذ می‌شود. (مثلا از فونتی دیگر استفاده شود)

    پس همه چیز بر می‌گردد به این که آیا آن کد را در جدول اندکینگ دارید یا خیر و اگر دارید برایش در فونت گلیفی بسازید. شما همچنین می‌توانید از ترکیب چند کد یک لیگچر بسازید. مثلا ترکیب «بـ» و «ی» شکل خاصی مانند چیزی که در خوشنویسی مرسوم است بسازید مثل «ل» و «ا» که می‌شود «لا».
    برای این حالت font ligatures را جستجو کنید. توی راهنمای لاتین فونت‌فورج پیرامون آن توضیحات مفصلی آمده است. فکر می‌کنم توی نظرات برای یکی از دوستان توضیح داده باشم.
    سلام دوباره
    ممنون از توضیحتون
    من ligatures نمیخوام بسازم
    مثلا حرف "ی" می خوام به فونت مثلا لوتوس اضافه کنم که روش یه علامت خاص داشته باشه
    یا حرف "و" که یه علامت کوچولو روش داشته باشه
    لطفا برای این مسئله توضیح بدین
    تو تلگرام نیستین؟
    پاسخ:
    احتمالا منظور شما مبحث Anchor هاست. توضیحات آن در مستندات هر نوع برنامه ویرایش فونت مفصلا آمده است.
    نه منظورم اونم نیست
    مننمیخوام حرف و حرکه ش جدا نوشته بشه
    میخوام مثل همزه باشه
    مطمئن
    ئل
    میئ
    و بجای همزه علامت مد نظر من باشه
    پاسخ:
    حقیقتش راهی به ذهنم نمی‌رسه. از دوستان متخصص در زمینه فونت بپرسید انشاءا.. به پاسخ می‌رسید.
    سلام آقای راستی کردار،خسته نباشین با زحمات شبانه روزی ما، من یه مشکل اساسی پیدا کردم و خیلی گشتم اما نتونستم جواب بگیرم و اومدم اینجا، همونطور که اطلاع دارین پردازشگرهای متن از نوشتار عربی در حالتهای چهارگانشون کاملاً پشتیبانی می کنن اما به طرز عجیب و مضحکی هیچگونه پشتیبانی از همین جداول در نوشتار لاتین وجود نداره،من دارم روی یک فونت چسبیده انگلیسی کار می کنم و به همین دلیل مجبور به استفاده از حالات ابتدایی،پایانی و ایزوله هستم (گلیف های معمولی در حالت میانه هستند) و راهی که برای این موضوع پیدا کردم استفاده از contextual alternates هست که جداول رو به صورت پویا و بر حسب شرایطی که خودمون تعریف می کنیم اعمال می کنن، اما نوع خاصی از این جداول استفاده میشن به اسم chaining contextual alternates و من هر چی توی خود سایت فونت فورج راجع به این دو تا خوندم نفهمیدم، این مبحث واقعا گیج کنندست، البته من یک مدلش رو با contextual alternates نوشتم که فقط توی ورد کار میکنه و وابسته به موقعیت کاراکتر فاصله هست،یعنی مثلا اگر گلیف ما بین دو تا فاصله قرار داشت پردازشگر متن جدولی رو اعمال کنه که اون رو تبدیل به حالت ایزوله کنه و به همین ترتیب برای ابتدایی و پایانی اما در ابتدا و انتها به خاطر نبود فاصله کار خراب میشه،نسخه کاملتر با همون chaining contextual alternates هست که من دیدم توی یکی از فونت های رایگان به اسم neolan کاملا کار میکرد اما نتونستم ازش سر در بیارم،ببخشید زیاد نوشتم، خواستم کامل در جریان باشین و لطفا راهنماییم کنین
    پاسخ:
    سلام امین آقا. سلامت باشید. متاسفانه در این زمینه هیچ‌گونه اطلاعات مفیدی ندارم که اگر داشتم حتما عرض می‌کردم.
    منظورم از خراب شدن در ابتدا و انتهای سطر بود که کاراکتر فاصله اونجاها وجود نداره و اینکه اون فونتی که اسمش رو نوشتم همچین مشکلی نداره و بجز ورد توی همه برنامه ها کاملا کار میکنه، لطفا هر چی به ذهنتون میرسه بگین، من زیاد گشتم و کاملا نا امید شدم
    با عرض سلام و خسته نباشید.
    من یک فایل svg دارم که یک عنصر دایره داره که در نرم افزار کورل یا اینک اسکیپ با 4 تا نقطه ساخته شده ولی وقتی همین دایره رو وارد نرم افزار فونت فورج می کنم تعداد نقطه ها 24 تا میشه یعنی دایره با 24 تا نقطه ساخته شده و می خوام ببینم چطور میشه این تعداد رو کم کرد از simplify استفاده کردم اما کم نشد. ممنون می شم اگر جواب سوال من رو بدید.
    موفق و سلامت باشید.
    پاسخ:
    با سلام و تشکر
    اگر اشتباه نکنم این ناشی از تفاوت نوع svg با فونت هست. توی svg شما شی دایره (دقیقا با فرمول دایره) یا آرک و غیره دارید اما توی فونت شما فقط با پوینت و مسیر سر و کار دارید. در نتیجه دایره توی ‌svg باید تبدیل بشه به چیزی قابل نمایش برای فونت فورج.
    آقای عابدی احتمالا بتونن به شما کمک کنند: https://twitter.com/aminabedi68
    سلام و خسته نباشید.
    اول از شما ممنونم که اینقدر با دقت و حوصله به همه سوال ها جواب دادید. دوم اینکه میخواستم بدونم آیا شما میدونید تفاوت فونت فورج 2017 با 2019 تو چی هستش؟
    ممنون از شما
    پاسخ:
    سلام
    لیست تغییرات رو می‌تونید در این آدرس مشاهده کنید:
    سلام
    من فونت ماشین تحریر رو برای گوشی نصب کردم.
    (زبان سیستم اندروید.نه نرم افزارهای نوشتار متن مثل microsoft wordیاofficesouite غیره)
    اما خیلی ریز بود.چطوری میتونم اندازه فوت رو دو برابر کنم.امکان پذیر هست؟
    پاسخ:
    سلام
    از منوی Element گزینه Font info رو انتخاب کنید. سپس از تب General مقدار Em Size رو دو برابر کنید. در آخر از منوی File گزینه generate fonts خروجی ttf بگیرید.
  • کامران اینانلو
  • استاد سلام
    میشه بفرمایید چجوری میشه یه گلیف رو به فونتی اضافه کرد؟
    مثلا تو یه فونت عربی حرف ی روی کلید خودش نیست
    میشه راهنمایی بفرمایید برای اصلاح این حرف و کلید
    پاسخ:
    سلام
    توی گلیف‌ها حرف ی رو پیدا کنید. اگر پیدا نکردید از منوی View گزینه Goto رو انتخاب و سپس دقیقا همین «ى» رو کپی و اونجا پیست کنید (این «ى» با ی کیبورد شما تفاوت دارد برای همین می‌گویم کپی کنید). از گلیف کپی بگیرید. سپس دوباره از منوی View گزینه Goto رو انتخاب و حرف «ی» رو با کیبورد خودتون وارد کنید. حالا اون گلیف رو اینجا پیست کنید.
    سلام
    ما در ویکی‌کتاب فارسی با آموزش شما یک کتاب ساختیم.
    اینم آدرسش:
    https://fa.wikibooks.org/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C_%D9%82%D9%84%D9%85_%D8%A8%D8%A7_%D9%81%D9%88%D9%86%D8%AA_%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AC
    پاسخ:
    سلام
    سپاس
    سلام جناب راستی کردار عزیز.
    اگه میشه یه راهنمایی کنید که چجوری میشه گلیف های فونت فارسی شبنم رو به جای گلیف های عربی فونت Segoe UI ویندوز جایگزین کرد؟ اگه بشه یه آموزش هم تهیه کنید ممنون میشم ازتون.

    ارسال نظر

    ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
    تجدید کد امنیتی

    saber.rastikerdar بر روی جی‌میل گوگل
    github.com/rastikerdar
    twitter.com/rastikerdar
    instagram.com/rastikerdar